Haftanın Tablosu: Sokrates’in Ölümü, Jacques-Louis David, 1787

“Sizin istediğiniz gibi konuşup yaşamaktansa, kendi istediğim gibi konuşup ölmek isterim.”
-Sokrates

Sokrates’in Ölümü, Jacques-Louis David

Sokrates’in Ölümü, 1787’de Fransız ressam Jacques-Louis David tarafından yapılmış neo-klasik bir sanat eseridir. Bu tablo, o zamanların Fransasının adaletsiz yönetici otoritesine direnişin ardında yatan mesaj aracılığıyla “Sokratesin yargılanması ve infazı”nın klasik teması olarak tasvir edilmiştir. Bu tablonun çizilmesinden birkaç yıl sonra Fransız Devrimi, siyasi iktidarın doğasını yeniden tanımlamaya başladı.

Bu tablo, sembolik olarak, Neoklasik sanat akımında öncü bir örnek haline geldi ve dünya çapında popülerlik kazandı. Amerikan Devrimi’nden sonra Amerika Birleşik Devletleri ilk liberal demokrasi destekçişi oldu ve mevcut siyasi duruma meydan okuyan ilk reformcu olan Sokrates’i en iyi şekilde tasvir ettiği için bu sanat eserini takdir etti. Tablo, sadece Yunan filozoflarını değil, aynı zamanda onların felsefesine dair bir şeyleri de yansıtmaya çalışan tabloların bir örneğidir.

Resim ilk olarak 1787’de Thomas Jefferson gibi ileri gelenlerin bulunması ve şöhretinin arttığı yer olan Paris salonunda sergilendi. Eser, günümüzde Metropolitan Sanat Müzesi’nde yer almaktadır.

 “Sokrates’in Ölümü”nü Okumak

Jacques Louis David, “Sokrates’in Ölümü, 1782 (çizim detayları) (Fotoğraf: Metropolitan Sanat Müzesi)

Bu tablo, Platon’un Phaedo’da yazdığı Sokrates’in Son Günleri eseri üzerinden yapılmıştır. Resmin rengi kenarlara doğru daha yumuşak fakat merkeze doğru canlı hale geliyor.

• Resmin tam ortasında, beyaz bir giysi giymiş yaşlı bir adam bir yatakta dimdik oturuyor. Sol elini havaya kaldırarak şiddetli bir tepki veriyor ve sağ eli zehirli baldıran otu içeren bir bardağın üzerine uzanıyor. Bu yaşlı adam, gençleri yozlaştırdığı ve şehrin tanrılarını tanımadığı için Atina hükümeti tarafından ölüme mahkum edilen Sokrates’tir.

• Sokrates’in etrafı farklı yaşlardaki erkeklerle çevrilmiş ve bu insanlar Sokrates’in sakinliğinin tersine duygusal tepkiler gösteriyor. Platon, Phaedo’da Sokrates’in istese sürgünden kaçabileceğinden ancak bunun yerine ölmeyi seçtiğinden bahsetmiştir. Ölümü cesaretle kucaklarken  felsefesinin son dersini verdi:

”Beyler ölümden korkmak, öyle olmadığı halde kendini bilge sanmak ve bilmediği şeyleri bilir gibi görünmektir. ölümün insanoğlunun başına gelen iyiliklerin en iyisi olup olmadığını kimse bilmiyor ama güya başa gelebilecek en büyük kötülük olduğunu sandıklarından ondan korkuyorlar. birinin bilmediği bir şeyi bildiğini sanması cehaletin en utanç verici türü değil midir? Ama ben, bu konuda birçok insandan farklıyım beyler. hades hakkında fazla bilgim olmadığı halde, bilgim olmadığını kabul ettiğim için diğerlerinden daha bilge olduğumu söyleyebilirim. Bir insanın, tanrı ya da insan, kendisinden üstün olanlara haksız davranmasının ve itaatsizlik göstermesinin kötü ve yanlış olduğunu biliyorum. bu yüzden, kötü olduklarını bildiğim kötülükler arasından, ne olduklarını tam bilemediğim için iyi olma potansiyeli taşıyanlardan hiçbir zaman korkmayacak ve onlardan kaçınmayacağım.” Sokrates.

•  Sokrates’in sol eli ile fincan arasındaki boşluk resmin merkezindedir ve fincanı tutan adam acı içindedir Sokrates’in gözlerine bakamaz.

•  Sokrates’in uyluğunu tutan adam, Sokrates’in en eski ve en sadık öğrencisi olan Kriton’dur.

•  Resmi soldan sağa gözden geçirdiğimizde grimsi bir kıyafet giymiş olan yaşlı adam Platon’dur. Platon, Sokrates’in ölümü sırasında genç bir adam olsa da, Sokrates ile hemen hemen aynı yaşta tasvir edilmiştir. Eleştirmenler genellikle bir fikrin sunulma biçiminin ve ifade edilme biçiminin fikrin kendisinden çok daha önemli olduğunu söylerler.

• Bilim insanları bu yanlış beyanın tarihsel bir doğruluk olabileceğini düşünüyorlar, ancak bu tasvir Sokrates’in yaşamının Platon’un zihninden yansıtıldığı şeklinde de yorumlanabilir.

• Kemerin içinde duvara yaslanan adam, Sokrates’in öğrencisi olan Apollodorus’tur ve büyük bir üzüntü ve kederle resmedilmiştir.

• Arka planda, Sokrates’in karısı Xanthippe sıkıntı içinde, sağ elini sallayarak ve merdivenlerden yukarı çıkarken tasvir edilmiştir.

• Ressam David, tabloyu Platon’un ve Kriton’nun taburesi olmak üzere iki yerden imzalamıştır.

Platon’un altındaki taburenin üstünde bulunan baş harfleri, hikâyenin Platon’dan geldiği gerçeğine bir referanstır. Kriton altındaki taburede bulunan tam imzası ise sanatçının en çok özdeşleştiği karakterin bu olduğu anlamına gelir.

Sokrates sadece etkili bir fikir adamı değil, aynı zamanda politik bir kahraman ve en yetkili filozoflardan biriydi. Hoşgörüsüzlük ve zulüm kurbanı olarak ölümü Atina demokrasisine bir leke olarak kabul edilir. Sokrates’in davası ve sonucu, demokrasinin en zorlu sorunlarından biri olan ve günümüz modern demokrasisinde bile hala sorun teşkil eden muhalefeti temsil ediyor.

Çeviri kaynak: 1