Ressamın Büyük Korkusu: Claude Monet’nin Körlüğü

Sanatın hizmetine sunulmuş bir sanatçının gözleri, etrafımızda ne kadar mevcut olursa olsun bize tarif edilemez bir dünya gösterebilir. Ama sanatçının vizyonu bozulduğunda bu dünya, bu içsel evren neye benziyor? Sıkıcı hale geldiğinde, hastalıkla karşılaştığında ve soyutlama izlenimle karıştığında, alet sahibinin elinden alındığında ressamdan geriye ne kalır? Ressam özünden yoksun kaldığında ne olur? Claude Monet’nin körlüğünün hikâyesini sizlerle.
claude monet blind Claude Monet, The Water Lilies - Setting Sun1915 - 1926, @Musée de l'Orangerie, Paris, France
Claude Monet’in körlüğü: Claude Monet, Nilüferler- Batan Güneş (The Water Lilies – Setting Sun), 1915-1926, L’Orangerie Müzesi, Paris, Fransa.

Farklı manzaraları görmek için yaptığı birçok geziye rağmen, Claude Monet’nin 1883’te geniş ailesiyle birlikte yerleştiği yer Giverny’ydi. Hayatının sonuna kadar orada, Paris’e bir saatlik uzaklıkta yaşadı. O zamanlarda, yaratıcılığı birkaç engelle karşılaştı fakat çalışmaları çok beklenen bir takdir aldı. Monet ideal dünyasını nilüferler, Japon köprüleri ve çiçekli patikalardan oluşan bir dizi resim serisiyle günümüze ulaşan sonsuz bir ilham kaynağı olan görkemli bahçesinde yaratmaya karar verdi.

Evi; renge, doğaya ve oldukça basit bir şekilde mutlu yaşama adanmış, bitmeyen güzelliklerin mabediydi. Birçok sakinin ayak izleriyle işaretlenmiş bir yer. Bugün, Giverny Evi, her yıl dünyanın dört bir yanından yarım milyondan fazla meraklı zihni, duygularının mümkün olan en iyi şekilde sorgulanmasına izin verdikleri yerde ağırlıyor. 

Bölüm 1: Katarakt

20. yüzyılın başında, sanatçının hayatında beklenmedik bir gelişme yaşandı. Claude Monet, 1908’in başlarında, sağ gözündeki rahatsızlıktan ve her iki gözünde de giderek zayıflayan görmeden şikâyet etmeye başladı. Temmuz 1912’de bir tıbbi konsültasyondan sonra, bulgular Monet’nin katarakta yakalandığı yönündeydi.

Katarakt, renkleri filtreleyen göz merceğinin aşamalı bir opaklığa dönüşmesidir. Katarakt ilerledikçe beyazlar sarımsı, yeşiller sarı-yeşil ve kırmızılar turuncu olur. Mavi ve mor, yerini kırmızı ve sarıya bırakır. Bu sırada ayrıntılar kaybolur ve konturlar bulanıklaşır. Monet’nin 1908’de Venedik’te yaptığı çalışmada hastalığın ilk belirtileri görülüyor.

claude monet blind
Claude Monet, Venedik- Büyük Kanal (The Grand Canal, Venice), 1908, Güzel Sanatlar Müzesi, Boston, ABD.
claude monet blind
Claude Monet, Akşam Karanlığında San Giorgio Manastırı (San Giorgio Maggiore at Dusk), 1908, Ulusal Cardiff Müzesi, Cardiff, Birleşik Krallık.

Görüşünün değişmesine rağmen Monet çalışmaya devam etti ve çalışmalarının evrimini gözlemleyerek hastalığının ilerlemesine de tanık oluyoruz.

claude monet blind
Claude Monet, Nilüferler (Sea-Roses), 1920, Ulusal Galeri, Londra, Birleşik Krallık.

Monet, rahatsızlığı için herhangi bir ameliyat olmak istemedi çünkü böyle bir ameliyattan sonra Honoré Daumier’in kör olmasını hep hatırlardı. Gerçekten de, o zamanlar katarakt ameliyatları henüz gelişme aşamasındaydı. Anestezi sadece kokain kullanımıyla yüzeysel olarak yapılırdı. Böylece, sonraki 14 yıl boyunca göz damlası ve gözlük kullanarak bir an olsun hız kesmeden çalıştı. 12 Kasım 1918’de, Ateşkes’in ertesi günü Monet, Georges Clemenceau’ya şunları yazdı:

‘Zafer Günü’nde imzalamak istediğim iki dekoratif panoyu bitirmek üzereyim ve gelip sizin vasıtanızla tabloları devlete teklif etmenizi rica ediyorum.’

Ressamın amacı, ulusa gerçek bir barış anıtı sunmaktır. Paul Léon’un (Güzel Sanatlar Direktörü) kabulünden sonra, Clemenceau Monet’yi iki panel yerine on dokuz resimden oluşan bir dekoratif bütün oluşturacağına ikna etmeyi başardı. Ancak bu o kadar kolay olmayacaktı ve Eylül 1922’de Claude Monet kaçınılmaz gerçekle yüzleşmek zorunda kaldı. Mucize damlalar ve çeşitli gözlükler ameliyatı sadece ertelemişti. Ressam neredeyse kördü.

claude monet blind
Claude Monet, Japon Köprüsü (The Japanese Footbridge), 1920-1922, Modern Sanat Müzesi, New York, ABD.

Monet’nin 1922’den 1926’ya kadar Dr. Charles Cutela ile değiş tokuş ettiği mektuplarla hayatının bu aşamasını takip edebiliriz:

”Sevgili Doktorum,

20 Ekim 1922, Giverny

Kendimi sana güvenle teslim etmem gereken zamanın yaklaştığına inanıyorum, ama endişesiz değil, itiraf ediyorum. İlk operasyon, söz verdiğiniz gibi Kasım ayının ilk haftasında Giverny’de, ikincisi için on beş gün sonra Paris’te yapılabilir. Görüşümü daha iyi yapan damlaların sayesinde iyiyim.  Ama artık damlam kalmadı, reçetenizi ve tedarikçinin adresini kaybettim. Bu nedenle, postayla ve mümkün olan en kısa sürede bana ikinci bir ampul gönderirseniz çok minnettar olurum çünkü bir günlüğüne bile olsa birini kaçırırsam üzülürüm.

Şimdiden teşekkür ederim, samimiyetime inanın.”

Bölüm 2: Müdahale

Clemenceau ve ailesinin bitmeyen desteğiyle Monet nihayet Ocak 1923’te ilk ameliyatını yaptı. Protokol, toplu yıkama ile ekstra kapsüler ekstraksiyondu. Bu ameliyat kısmen görüşünü geri kazandıracaktı ve aynı akşam gözünün ön kamarası düzeltildi. Buna rağmen, Monet çok acı çekti. Optik düzeltmeden dolayı hayal kırıklığına uğradı ve rahatsız oldu ki bu durum onun sol gözü için olması gereken ameliyatı reddetmesine sebep oldu. 

claude monet blind
Göz ameliyatından sonra Monet’in fotoğrafı. Art Monet.

Ayrıca tuvallerin beyazı görünür kaldığı için bitmemiş sayılan eserlerinin eleştirilmesinden de acı çekti. Işık çalışmaları uğruna figürasyonun aşamalı olarak ortadan kalkması yardımcı olmadı. Ancak işte buradayız, soyut döneme giriyoruz.

Bölüm 3: Görüş ve Dönüşüm

Monet’nin hayatının bu uzun ve sancılı döneminin resimlerini izlerken kendimi bir ikilemle karşı karşıya buluyorum: Soyutlama alanına giren bir resim nasıl kelimelere dökülebilir? Tek bir çözüm görüyorum: Bir an için teknik terimleri unutacağım ve şu anda bana uygun olan tek aracı, kendi öznelliğimi tutacağım.

Narcissus’un (Narkissos) aksine Monet kendi yansımasına âşık değildir. Önündeki suda gördüğü şeyler ışığın saflığı, dalgalanmaları ve dönüşümleridir. Ağaçları ve nilüferleri bir an için unutun ve gözlerinizi suyun üzerinde dinlendirin.

Evrenimizde bulunan bulutsuların, gaz yığınlarının ve yıldızlararası tozların resimlerini hiç gördünüz mü? Müthiş bir kaos balesini, mükemmel bir uyumu çağrıştıran özgür ve sürekli hareket halindeki parçacıklar… Artık bilinen bir manzaranın önünde değilim, neredeyse ruhani olan başka bir dünyaya bir yolculuğun başlangıcındayım. Bir göletin kenarı ve dalların, su yüzeyinde ağlayan bir söğütün okşamasıyla çerçevelenmiş bir dünya.

claude monet blind
Claude Monet, Nilüfer Göleti, Akşam (The Water Lily Pond in the Evening), 1916-1920, Kunsthaus Müzesi, Zürich, İsviçre.
M8 Lagün Bulutsusu’nun NASA Hubble uydusu tarafından çekilen fotoğrafı, 2009. Uzay Teleskobu.
claude monet blind
Claude Monet, Morsalkım (Wisteria), 1920, Marmottan-Monet Müzesi, Paris, Fransa. Detay.
Rozet (Gül) Bulutsusu (The Rosette Nebula), Heaven’s Glory Gözlem Evi’nden alınan fotoğraf, 2011. Brian Lula/NASA
Kartal Bulutsusu, Arizona’daki Kitt Peak Gözlemevi’nden alınan fotoğraf. astronomi.net.
claude monet blind
Claude Monet’in Körlüğü: Claude Monet, Giverny’deki Ev, Gül Bahçesinden Görünümü (The House at Giverny Viewed from the Rose Garden), 1924, Marmottan Müzesi, Paris, Fransa.

Monet, hayatının başlarında öğrencilerine şunları söylüyordu: 

”Resim yapmak için dışarı çıktığınızda, önünüzde bir ağaç, bir ev, bir tarla ya da başka bir tür nesneler olduğunu unutmaya çalışın. Sadece şunu düşünün: burada küçük bir mavi kare, pembe, yeşil bir oval,  bir sarı şerit var ve onları tam olarak size göründükleri gibi, tam renk ve şekillerde boyayın, ta ki size önünüzdeki sahnenin naif izlenimini verene kadar.”

Bu, resimlerinin bize sunduğu dürüstlük ve yoğunluk seviyesidir. Sanki bazı şeylerin özüne bir an önce ulaşmak için bir aciliyet hissetmiş gibi, bazen aceleyle temsil edilen, duraklatılmış bir yaşam anı. Görüşünün biraz yanlış olduğu her andan yararlandı, hastalığın ve ameliyatların fiziksel ve zihinsel acısını unutarak fırçalarını aldı. 

9 Nisan 1923 tarihli bir mektuptan alıntıya göre Monet, doktoruna şunları yazdı:

”9 Nisan 1923, Giverny.

Sinir ya da başka ağrılar yüzünden kötü günler geçirdim, neyse ki haplar sayesinde sakinleştim ve iyileşti. Bunun dışında, koyu gözlüklü veya gözlüksüz, giderek daha az görüyorum. Sahip olduğumuz aşırı ışık beni o kadar yoruyor ki kendimi odanın karanlığına hapsetmek zorunda kalıyorum. Bugün, gözün merkezinde güçlü dönmeler oldu ve ayrıca gözümde her zaman su varmış gibi bir his var. 

En iyi dileklerimle,

Claude Monet.”

Son Bölüm

Ve 86 yaşındaki sanatçı için olumlu bir notla başlayan yılın, 1926’nın başındayız.

”Sevgili Doktor ve Dost,

4 Ocak 1926, Giverny.

İyi dilekleriniz için teşekkür ederim, beni unutmamanız beni çok duygulandırdı; Ben de, bana acı çektirmiş olsan da ki bu hiç bir şey değil çünkü görme yetimi geri kazandım ve bunu unutmadım. Umarım güneşli günlerde Giverny’ye öğle yemeğine gelerek bana büyük zevk verirsiniz.

Saygılarımla ve en iyi dileklerimle.

Claude Monet.”

Nympheas’ın panelleri için yapılan on sekiz resmi, bugün Paris’teki Musée de L’Orangerie’de sergileniyor, teslim etmek için birçok tereddüt ve ek süre taleplerine rağmen, Claude Monet ilerleme kaydediyordu. Ancak hastalığı da ilerliyordu ve gerçeği resmetme takıntısı, kontrol edilemeyen görüşünü kalıcı olarak kaybetme korkusuyla pekiştirildi. On iki yıl önce başlamış olan anıtsal şaheserini bitirmesi gerektiğini hissetti. 

Monet’nin stüdyoda bir fotoğrafı. ArtyPin.

Monet’nin Clemenceau’ya yazdığı mektupları okurken insan onun umutsuzluğunu hissedebilir. İşte Clemenceau’nun sevgili arkadaşını bu çalışmayı bitirmeye teşvik etmek için yazdığı mektuptan bir alıntı:

”Benim talihsiz arkadaşım,

Ne kadar yaşlı olursa olsun, ne kadar zarar görmüş olursa olsun, bir adam, sanatçı ya da değil, onur sözünü bozmaya hakkı yoktur. Özellikle bu söz Fransa’ya verildiyse.

Pazar günü sizinle öğle yemeğine gitmeyi istemek için yazacaktım. Bundan kesinlikle vazgeçiyorum ve delice kararınızı sürdürürseniz, belki kendinizden daha çok bana acı verecek bir karar alacağım. […]

Yaşlandınız ve görüşünüz azaldı. Ama dehanız sizinle kaldı. Kendiniz için her şeyi daha kötü yapmak istiyorsunuz. Bu zalim kapris için rızam reddedilecek. Ama gerçek bir mucize gerçekleşti. Resim yapabilirdiniz ve her zamankinden daha büyük ve daha güzel boyadınız. Gerisini size hatırlatmama gerek yok. Kendi ellerinizle kasten zedelediğiniz vicdanınız bunu size son nefesinize kadar hatırlatacaktır. Sana gerçeği tüm çıplaklığıyla söylüyorum, senden başka hiçbir şeyim yok. […]”

Claude Monet ve Georges Clemenceau Giverny’deki evin bahçesinde. Getty Images.

Güçlü karakterlere sahip bu iki adam her zaman birbirlerinin yanındaydılar ama dostlukların yetmediği ortaya çıktı. Aralıksız çalışmaktan zayıf düşen Monet, onu yatağa hapseden akciğer enfeksiyonuna yakalandı. Clemenceau, arkadaşının başucuna çağrıldı ve Monet 5 Aralık 1926’da kollarında öldü.

Georges Clemenceau, Monet’nin tabutunun bir cenaze örtüsüyle kaplı olduğunu gördüğünde şöyle dedi: Hayır! Monet için siyah yok! Siyah bir renk değildir! Siyah örtünün yerine, cezayir menekşesi ve ortanca renginde bir kreton perdeyi yırttı ve tabutun üzerine koydu.

Andre Masson’un “İzlenimcilik’in Sistine Şapeli” olarak tanımladığı (1952) on dokuz paneli, oğlu Michel tarafından Beaux-Arts’ın yönetim kuruluna verildi. Camille Lefèvre, Clemenceau gözetiminde iki eliptik odanın kurulumunu tamamladı ve sergi 27 Mayıs 1927’de Claude Monet Müzesi adıyla kapılarını açtı. 

Neredeyse 2 saattir L’Orangerie Müzesi’nde, muhteşem nilüferlerle çevrili oval bir odada otururken gözlemlediğim şey, başka bir dünyanın, evrenin bizim anlayamadığımız ya da görme şansımızın olmadığı başka bir katmanının vizyonuydu. Öyle bir dünya ki kelimelerle anlatılamaz. Duygu konuşmanın yerini alabiliyorsa, o zaman belki de soyutlama Claude Monet’nin dünyasıyla buluşabilir ve bize yeni bir ufuk açabilir.

Claude Monet, Salkım Söğütler ile Sabah (The Nymphéas: Light morning with willow), c. 1915-1926, Orangerie Müzesi, Paris, Fransa. © RMN-Grand Palais, Musée de l’Orangerie / Michel Urtado.
Kaynakça: https://www.dailyartmagazine.com/through-the-eyes-of-claude-monet/