İhtişamı, zenginliği ve şaşaayı temsil eden Rokoko sanatı, 1700 yılından itibaren Avrupa’da hüküm sürmeye başlamıştır. Sanatta daha az ihtişam ve daha çok dinî tasvirleri içeren Barok döneminden sonra meşhur olmuştur. Mimari özelliklerinden söz edecek olursak, Barok ve Rokoko tarzları birbiriyle iç içedir. Rokoko tarzı mimarinin Türkiye’ye geliş şekli diğer Avrupa ülkelerinden biraz farklıydı. Bu mimari üslubun Türk / Osmanlı yorumunu anlayabilmek için tarihine ve özelliklerine bir göz atalım.
Çeviren: Zeynep Pınar Kayadibi
Türkiye’de Rokoko ve Barok mimarisi: Dönertaş Çeşmesi, 1814, İzmir, Türkiye. Solda çeşmenin kabataslak planı, sağda yeni bir fotoğraf. Twitter.Rokoko tarzı, Aydınlanma Çağı’nın temsili olarak zuhur etmiştir. Daha öncesinde meşhur olan Barok tarzında, Katolik kimliğin pekiştirilmesi hedeflenirken, ışık ve doku zıtlıklarından faydalanılırdı. Rokoko tarzı ise daha fazla ışık, yumuşak renkler ve seküler motifler demekti. Çiçek, çakıl taşı ve deniz kabuğu motifleri Rokoko sanatının özüydü. Rokoko, Batı Avrupa’da Barok‘tan hemen sonra gelmiş olsa da, Osmanlı İmparatorluğu’nda tam tersi olmuştur.
Fransa Kralı XV. Louis döneminde zuhur eden Rokoko sanatı, 18. yüzyılın başlarından itibaren Fransa’da yaygınlaşmıştır. Bu sanatın Osmanlı’ya gelişinin 18. yüzyılın ilk çeyreği olduğu düşünülmektedir. Bu üslup, Kral XV. Louis, Osmanlı Sultanı III. Ahmet’e Rokoko tarzında resim ve küçük heykellerden oluşan birkaç hediye gönderdiği zaman Osmanlıya tanıtılmıştır. Sanatın ihtişamından çok etkilenen padişah, daha sonra Paris’e bir büyükelçi göndermiştir. Gönderilen büyükelçi, Fransız tarzı bu sanat üslubunu gözlemleyip öğrenmiştir ve Rokoko tarzında birkaç resimle Payitahta geri dönmüştür.
Fransa ile Osmanlı İmparatorluğu’nun hükümdar ve büyükelçileri arasındaki bu etkileşim devam etmiştir. Osmanlılar Barok’u uzun incelemeler sonrasında mimarilerinde kullanmışlardır. Günümüzde Osmanlı Barok’u olarak bilinen mimari tarzda çok sayıda şaheser mevcuttur. Bu nedenle Barok, Osmanlı İmparatorluğu’na Rokoko’dan daha sonra gelmiştir ve bu iki üslup sıklıkla birlikte kullanılmıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nda, ağır Barok bir dış cepheye birlikte çiçek ve deniz kabuğu motifli hafif, pastel bir iç mekân görmek gayet yaygındı.
Rokoko ve Barok mimarisi, 19. yüzyılın ikinci yarısına kadar Osmanlı İmparatorluğu’nda çok yaygındı. Bu tarzın önemli mimarlarından Mehmet Tahir Ağa, Mustafa Ağa, Nigoğos Balyan, Garabet Amira Balyan ve Simon Kalfa’yı sayabiliriz.
