Karikatürlerin gerçek hayata konuk olduğunu, kâğıt üzerinde resmedilmeye çalışılan duygularının gerçek insanların üzerinde seyrettiğini düşünün, sizce nasıl olurdu? Daha renkli, gerçekçi… Bir yandan da dönemin atmosferinin gerçek kişiliklere giydirilmesiyle sosyal eleştirilerde bulunan Honoré Daumier, diğer ressamlara nazaran eserlerini farklı bir boyuta taşımaya çalışmıştı. İşte Honoré Daumier, bir karikatüristten daha fazlası!
Baudelaire göre Daumier, “Sadece karikatürün değil, modern sanatın da en önemli adamlarından biri”ydi.
19. yüzyıl Fransasının en büyük ressamlarından kabul edilse de Daumier’in resimleri dönemine göre istediği değeri görememiş ya da değerinin katbekat altında alıcı bulmuştur. Ressam olmasının yanında heykeltıraş, karikatürist ve baskı resim sanatçısı olarak da tanımlanmaktadır.
Marsilya’da doğan Daumeir, edebiyata olan merakından dolayı Paris’e şiirlerini yayınlatabilmek amacıyla yola koyuldu. Cam ustası olan babası onu ayak işleri yapması için kapıcının yanına vermişti, bir süre orada çalıştıktan sonra kitapçıya çırak olarak işe girdi. 1822 yılında arkeolog Alexandre Lenoir’nin öğrencisi olarak onun yanında eğitim almış, bir sonraki yıl ise Académie Suisse’e girmişti.
Bu dönem taş baskı teknikleri konusunda uzmanlaşan Daumier müzik yayıncıları için baskı kalıpları ve reklamlar için illüstrasyonlar hazırlayarak işe başladı. Resim sanatında asıl ustaları ise Rubens ve Rembrant olup onların izini takip etmiştir. 1830 yılında Silhouette dergisinde karikatürist olarak çalışmaya başlayan Daumier yaklaşık dört bin karikatür yapmıştır. Karikatürlerine baktığımızda dönemin sosyal-siyasî konuları, adliyeler ve adliyecileri, tiyatroları, edebiyatçıları, savaş sahnelerini, sokak sahnelerini, bankerleri, burjuva toplumunun gelenekleri gibi konulara yer vermiştir. Karikatürlerinin yalnız sanatsal değeri olmayıp tarihî değeri de söz konusuydu. Karikatürlerinde dönemin eleştirisini yaparak bir nevi hükümete hicvederek kariyerinin doruk noktasını da oluşturmuştu. Hatta çizdiği bir karikatür yüzünden altı ay kadar tutuklu kalmıştır. Bunun üzerine La Caricature dergisinden ayrılan Daumier Le Charivari adıyla yayınlanmaya başlayan gazetede çizmeye başladı.
Yaptığı resimler ve karikatürlerin yanı sıra kilden heykeller de yapmaktaydı. Daumier’in ölümünden sonra heykellerinin yok olmasını önlemek amacıyla alçılar kullanılarak bronz heykeller üretilmeye başlandı. Ele aldığı tablolarda tıpkı karikatürlerinde olduğu gibi gerçekçi bir bakış açısıyla realist görüntüler yakalama çabasını ön planda tutarak İsa ve Havarileri, Don Kişot ve Sanço Panzo, Alay Edilen İsa, İyi Samarit tablolarını resmetti.
Ölmeden önce ne yazık ki Daumier görme yetisini kaybetmişti ve kısa bir süre sonra 1679’da son zamanlarında yaşadığı kır evinde hayatını kaybetti. Natüralizm akımının öncülerinden olan ressam yeteneğinin ölümünden sonra fark edilmesiyle birlikte “Karikatürün Mikelanjı” unvanını alarak bu şekilde anılmaya başlandı.
- Bir sanat eserini incelerken her şeyden önce dönemin şartlarının içinde değerlendirmek, sanatçının kullandığı tekniği dahi bize yansıtmak istediği mesaj üzerinde etkisi olduğunu bilmek gerekir. Natüralist akım ile ele alınan birçok eser günlük yaşamı- sıradan insanların kimliklerini resmederken bir amaçları olup var olan ideal güzellik algısını yıkarak sanatı hayatın içine sokabilmek, insanı sanatla anlatabilmekti. Daumier’in bu resmine baktığımda ise yapmacıklıktan uzak, satılmak için değil anlaşılmak için bu resmi ele aldığını görebiliyorum. Belirli ölçülere dayanan bir nevi herkesleşen insanı değil de özgün insanı yaratmaya çalışması vagonda oturan düşünceli yüz suratlarının ardında gizlenen dönemin alt tabakasındaki kişiler olduğu aşikar olan arka taraftaki şapkalı oturan kişiler ise orta tabakayı (burjuva sınıfı) temsil etmektedir.
- Parlak renkler yerine daha koyu renklerin tercih edilmesi bilinçli bir tercihtir. Alt sınıfın yüz ifadelerine baktığımızda ise yaşlılığın getirisi kırışık suratının altında artık bu durumu kabul etmenin verdiği bir tebessüm söz konusudur. Arka tarafta yer alan kadının arkasında ise adamın portre şekilde resmedildiğini görebilmekteyiz. Resimde portre şeklinde betimlenmiş yüzündeki gülümseme ise orta sınıfta olduğunun ve alt sınıftan olan farkını ortaya koymaktadır.
- Kişiler üzerinde tıpkı Meryem ve Çocuk İsa tablolarında gördüğümüz Meryem’in yüzündeki düşünceliye benzer bir ifade söz konusudur. Ön planda yer alan yaşlı kadın, anne ve kucağındaki çocuk dikkat çekerek yaşadıkları hayatın izleri yüz hatlarında kendini belli etmektedir. Yaşlı kadın ailenin toplayıcısı bir baba gibi bu ailenin ayakta kalmasını sağlayan bir figür olarak ortaya çıkmıştır, ressamın onlar üzerinde çizgileri daha fazla belirginleştirmesinin sebebi de kütlesel olarak kişilerin varlığını ön plana çıkartmaktır. Sağ tarafta arkada yer alan kadının saçını toplayış şekli, Millet’nin “Buğday Toplayan Kadınlar” eserindeki kadınlara benzemektedir.
- Daumier’in bu resmi yapma amacı belki geliri düşük seviyede bir aileyi dünyaya gösterebilmek, vagonda her ne kadar orta sınıftan kişiler var olsa da bazılarının suratlarını belirginleştirmeyerek orta sınıfta olmalarına rağmen dönemin ekonomisine bakarak gülemediklerini ,görünüşte var olduklarını ama duygu bakımından yoksun olduklarını gösterebilmektir.
- Figürler dönemine göre çirkin görülüp satın alınmamasının nedeni de satın alan kişinin gerçek kişiliğini ön plana çıkartmasından kaynaklı olabilir.
