Hitler “tehlikeli” resimlerden, “çılgın” sanatçılardan ve “güvenilmez” sanat akımlarından nasıl kurtuldu? Yirminci yüzyılın en çok ziyaret edilen bir sergisi, onlarca sanatçının hayatını kökten değiştirerek Alman müzelerini paha biçilmez koleksiyonlardan mahrum bıraktı. Sanat terimleri sözlüğüne “yozlaşmak” kelimesini ekledi ve Nazi Almanyasında acımasız sansürün sembolü haline geldi. Gelin hep beraber Dejenere sanat hakkında bilgi edinelim.
Dejenere Sanat sergisi, 19 Temmuz 1937’de Münih’teki eski Arkeoloji Enstitüsü binasının ikinci katında açıldı. Sergide, 32 Alman müzesinden haczedilmiş 650 eser yer aldı. Serginin temel amacı, yeni Alman toplumunun ideallerine uymayan, dini ve Alman ulusunu kötüleyen, bir bireyin aşağılanmasını gösteren ve Yahudi ya da komünist sanatçılar tarafından yaratılan sanatı göstermek ve alay etmekti. “Ayıplı” eserlerin listesi sadece genç Alman dışavurumcularının, dadaistlerin ve sürrealistlerin resimlerini değil, aynı zamanda o zamana kadar zaten tanınan ve klasik haline gelen sanatçıların eserlerini de içeriyordu: Lovis Corinth, Vincent van Gogh, Auguste Renoir ve Paul Gauguin.
Vincent Van Gogh, Tıraşlı Başlı Otoportre, 1988
Aşk – Nefret
Çocukluğundan beri sanatçı olmak isteyen Hitler, Viyana’daki Güzel Sanatlar Akademisi’ne başvurdu. Sınavlarda başarısız olunca birkaç yıl sanatçı olarak çalıştı ve yaptığı küçük resimlerini satmaya başladı. Gençliğinde Viyana’da bir sanat galerisinin vitrininde Grützner eseri beğenir ancak parası yetmediği için satın alamaz. Bundan 25 yıl sonra ise Grützner’in yaklaşık otuz başyapıtından oluşan bir koleksiyona sahipti. Bu anekdot Hitler’in kişisel fotoğrafçısı Heinrich Hoffman tarafından kaydedilmiştir.
Kişisel koleksiyonu, Mein Kampf (Mücadelem) adlı kitabının satışından sağlanan fonlarla satın alınan birkaç bin eserden oluşuyordu. İçki keşişlerini konu alan tür resimleriyle tanınan Eduard von Grützner ve şehir sakinlerine dokunmak hakkında binden fazla pastoral eser resmetmiş, kendi kendini yetiştirmiş Münihli sanatçı Carl Spitzweg, Hitler’in kişisel koleksiyonunun merkezi figürleriydi. Dürer gibi, Antik heykeltıraşları, Hollanda klasiklerini de idolleştirmişti. Yardımcılarına, bakanlarına ve çeşitli daire başkanlarına kendi koleksiyonundan resimler vererek, tasvir edilen konuları ustaca seçip muhatabın mesleğine uygun hale getirirdi. Hitler’in anlaşılmaz herhangi bir sanata karşı duyduğu rahatsızlıktan dolayı, resim, ancak net bir konusu olduğunda resim olarak kabul edilmişti.
1930’larda Almanya, hangi sanatın Alman halkı için yararlı olduğuna ve hangisinin yıkıcı olduğuna Adolf Hitler’in karar verdiği bir ülke oldu. Ama yine de, Kandinsky’nin İlk Soyut Suluboyası’nın, Paul Klee’nin Cıvıldayan Makinesi‘nin, László Moholy-Nagy’nin Işık-Uzay Modülatörü’nün yapıldığı; Dresdenli 4 öğrencinin Ekspresyonizm fikriyle geldiği ve mimar Walter Gropius’un en etkili sanat, mimarlık ve dizayn okulu olan Bauhaus’u kurduğu ülke olarak kaldı. Ve Hitler, Alman sanat tarihindeki bu can sıkıcı anları, insanlık tarihinde etnik ve ırksal sapmalara neden olduğu aynı takıntılı güvenle tamamen “düzeltmeye” başladı. Resimlerdeki gökyüzü mavi, çimenler yeşil olmalıydı, erkekler ve kadınlar sakinlik, metanet ve uyum göstermeliydi. Diğer her şey hastalıklı bir zihnin ürünüydü. Bu yüzden, ulusun sağlığı için güzel Alman dünyasının onurunu lekeleyen eserleri, tercihen zehirli genlerini çocuklarına aktarmaya layık olmayan sanatçılarıyla birlikte yok etmek gerekiyordu.
Tarihteki Yeri
1937 yılının Haziran ayında Adolf Ziegler liderliğindeki özel bir heyet, Alman müzelerini kabul edilemez sanatlardan temizlemekle görevlendirildi ve son elli yılda kübistler, sürrealistler, dadaistler, dışavurumcular ve hatta izlenimciler tarafından yaratılan tüm tablolara el koyuldu. Müze yöneticileri hoşnutsuzluk gösterirlerse, onların yerini hemen daha makul olan başkaları alırdı. Alman müzelerinden 20.000’den fazla “yozlaşmış” eser kaldırıldıktan sonra, holdingler eserleri ilk olarak Berlin’deki eski tahıl ambarında sakladı. Daha sonra eserlerin hepsinden kurtulma, yakma, yok etme planlarının yerini yavaş yavaş sağduyu ve o renkli yakıtın fazladan para getirebileceği fikirleri aldı.
Bu eserlerden yaklaşık 4.500’ü İsviçre’deki müzayedelerde satılmak üzere seçildi ve Berlin’den çok uzak olmayan bir barok tarzı kaleye transfer edildi. Bu eserler arasında Modigliani, Picasso, Derain, van Gogh, Klee ve Kokoschka’nın resimleri vardı. Henri Matisse’in sanatla uğraşan oğlu Pierre Matisse, babasının eserlerini satın almak için İsviçre’nin Luzern kentine geldi. Müzayedelerde, bazı eserler 10$ veya 1 İsviçre Frangı karşılığında satıldı. Bununla birlikte, bazı müzeler, birkaç düzine başyapıtı ele geçirmek için bu eşi görülmemiş fırsatı prensip geri çevirdiler çünkü çıldırmış bir diktatörle hiçbir şey yapmak istemediler.
El konulan tablo ve heykellerden kurtulmadan önce Alman makamları insanlara, sanatın düşüş yıllarında nasıl dibe vurduğunu göstermeye karar verdi. Dejenere Sanat adlı bir sergi için özel bir komisyon kuruldu ve 3 hafta içinde Avangart sanatçılara ait 650 eseri seçildi.
Uzaklaştırmadan Önce
Geçici bölmelerden oluşan 10 küçük odaya bölünen Arkeoloji Enstitüsü binası genellikle zeminden tavana asılan tablolarda dolmuştu. Her resmin altında, sanatçının adı, unvanı ve bir müzenin eseri elde etmek için harcadığı parayı gösteren bir etiket vardı. Savaş sonrası hiperenflasyon ve ardından gelen parasal reform göz önüne alındığında, eski fiyatlar olağanüstü görünüyordu. Sergiye giriş ücretsizdi, böylece herkes Alman halkının yakın zamanda kurtulacağı ölmekte olan kötülüğü daha yakından görme fırsatı buldu.
İlk üç oda temalarına göre gruplandırılmıştı: Birinci odada din alçaltıcı sayılan eserler yer almaktaydı; ikincisinde Yahudi sanatçıların eserlerine yer veriliyordu; üçüncüsü ise Almanya’nın kadınlarına, askerlerine ve çiftçilerine hakaret sayılan eserleri içeriyordu. Serginin geri kalanının belirli bir teması yoktu. Pek çok eser, ziyaretçinin sergiyi nasıl algılayacağı konusunda hiçbir şüpheye düşmemesi adına kısmen aşağılayıcı sloganlarla kaplandı.
Gözden düşürülen yüzlerce sanatçının arasında sadece altı Yahudi sanatçı olmasına rağmen, yozlaşma ve çöküşle ilişkilendirilen şey, sanatın tüm alanlarına (satıcılar, müze müdürleri, sanatçılar) nüfuz eden Yahudi etkisiydi. Marc Chagall’ın Bir Tutam Enfiye ve Purim resimleri, sanatçının kendi ırksal suçunun neredeyse samimi bir ifadesiydi ve George Grosz’un hiciv eserleri, yazarının bir Bolşevik olduğunun doğrudan kanıtıydı. Bu nedenle, arkasında bariz bir şekilde parıldayan Davut Yıldızı olan bir Yahudi portresi çizmek, Naziler tarafından kendi ırksal ve sanatsal aşağılığının bir kabulü olarak kabul edildi.
Münih Üniversitesi Arkeoloji Enstitüsü’nün karikatür salonları farklı insanlar tarafından ziyaret edildi: birileri resimlere güldü ve üzerlerine tükürdü, birileri dikkatlice inceledi muhtemelen kendi ülkelerinde çağdaş sanatı görmek için son fırsat olduğunu fark etti. Çünkü dört yıl önce Thomas ve Heinrich Mann, Erich Maria Remarque, Jack London ve Ernest Hemingway’in kitaplarını Berlin Operası’nın önündeki meydanda yakan insanları, ulusal müzelerin tamamen temizlenmesinden hiçbir şey alıkoyamazdı. Bu sansasyonel serginin Almanya’nın 12 şehrine gitmesi yaklaşık dört yıl sürdü. Dört yıl boyunca sergiyi yaklaşık 3 milyon kişi ziyaret etti. Bu efsanevi gösteri 1941 yılında sona erdiğinde, eserlerin bir kısmı yok edildi, bir kısmı yurtdışında satıldı ve çok azı Almanya’da kaldı.
İnfaz Edilen Kimse Olmadı
“Dejenere” sanatçılar tutuklanmadı. Onları çalışma fırsatından mahrum bırakmak yeterliydi – ve herkes dayanabilecekleri ceza yöntemini seçmekte özgürdü. Naziler, klasik olanlar dışındaki herhangi bir İsa görüntüsünü saldırgan ve karikatür olarak kabul ettiler. Acı veren sarı ten, göz çevresindeki koyu halkalar, yüzün ve vücudun ve figürlerin çarpık oranları. Tüm bunlar, resmin karakteri kalıplı bir adam olsa bile yeterli olurdu ancak İncil’deki en trajik sahneyle birleştiğinde, daha çok küfür gibiydi.
Emil Nolde’nin sanat alanında profesyonel veya amatör herhangi bir faaliyette bulunması ve hatta resim malzemeleri alması yasaktı. II. Dünya Savaşı’nın sonuna ve Nazilerin devrilmesine kadar, yağlı boyaların kokusunun kendisini tehlikeye atacağından korktuğu için suluboya yaptı. Geçen bunca yılda her gün çalışmasını tamamlayan sanatçılar, bir kürek alarak gündüz yaptığı resimleri gömmek için bahçesine gitti. Daha sonra bu döngüye Boyanmamış Resimler adını verdi.
Uzun süredir İsviçre’de yaşayan Die Brücke’nin (Köprü’nün) kurucularından Ernst Ludwig Kirchner, Münih’teki Dejenere Sanat sergisinin açılışından sadece altı ay sonra, Hitler’in ülkeye olası saldırısının endişe verici haberlerini kaldıramayarak evinin önünde intihar etti.
Sanat, mimarlık ve tasarım okulu Bauhaus, ciddi bir Bolşevik tehdidi olarak görüldüğü için 1933 yılına kadar kapatıldı. Yeni Almanya’nın artık Bauhaus atölyelerinde yapılan avangart metal ve kontrplak sandalyelere ihtiyacı yoktu. Aynı yıl, eski Bauhaus öğretmeni Wassily Kandinsky Fransa’ya gitti. Düsseldorf Sanat Akademisi’nde ders vermeye başlayan Paul Klee ise Münih’teki yıkıcı “dejenere” sergiden sonra bu pozisyondan mahrum bırakıldı ve evine İsviçre’ye dönmek zorunda kaldı. Yıkıcı serginin karakterleri olan bazı sanatçılar artık ülkede değildi: Oskar Kokoschka, Hitler’in iktidara gelmesinden bir yıl sonra Prag’a taşındı. Aynı yıl, Nazilerin özellikle korktuğu ve “1 Numaralı Kültürel Bolşevik” olarak adlandırdığı George Grosz Amerika’ya davet edildi.
Dadaist ressam ve Neue Sachlichkeit (Yeni Objektiflik) grubunun üyesi olan Otto Dix, diğer tüm sanatçılar gibi, Nazi hükümetinin Reich Güzel Sanatlar Odası’na katılmak zorunda kaldı. Birinci Dünya Savaşı’nın en kanlı muharebelerinden sağ çıkan Dix’in resmettiği kanlı siperler ve bir deri bir kemik kalmış savaş esirleri, parçalanmış cesetler ve bacaksız sakatlar, Hitler tarafından bir Alman askerinin itibarını zedelediği şeklinde yorumlanmıştı. Dresden Akademisi’ndeki görevinden alınan ressama sadece dekoratif manzaralar çizmesi emredildi. Nasyonal Sosyalistlerin saltanatının ortasında Dix, yedi ölümcül günahla çevrili çılgın cüce Hitler’i betimleyen en acımasız hiciv tablosunu yarattı. Ancak bıyık 1945’te tabloya eklendi. Dix, Führer’e suikast girişiminde bulunduğu şüphesiyle tutuklandı, ancak daha sonra yeterli kanıt olmadığı için serbest bırakıldı. Savaşın sonunda da cepheye gönderildi.
Frankfurt Sanat Okulu’ndaki öğretim görevinden atılan Max Beckmann ve László Moholy-Nagy, Dejenere Sanat sergisinin açılışından hemen sonra Hollanda’ya gitti. İkisi de daha sonra Amerika’ya giderek hak ettikleri takdiri kazanacaktı.
Dejenere Sanat sergisinde eserleri sergilenen sanatçılar şöyledir: Ernst Ludwig Kirchner, Emil Nolde, Marc Chagall, Max Beckmann, Oskar Kokoschka, Paul Klee, Wassily Kandinsky, George Grosz, Max Ernst, Lovis Corinth, Otto Dix, Lyonel Feininger, Erich Heckel, Johannes Itten, László Moholy-Nagy, Alexej von Jawlensky, El Lissitzky, Franz Marc, Piet Mondriaan, Otto Müller, Max Pechstein, Oskar Schlemmer, Karl Schmidt-Rottluff.
Çeviri kaynak: https://arthive.com/encyclopedia/3736~Degenerate_Art
