Haftanın Tablosu: Apelles’e Atılan İftira, Sandro Botticelli, 1445-1510

MÖ 4. yüzyılın ikinci yarısında yaşamış olan ve Büyük İskender’in saray ressamı olduğu bilinen Apelles, Rönesans ressamı Botticelli’nin iki tablosuna esin kaynağı olmuştu: Venüs’ün Doğuşu ve Apelles’e Atılan İftira. Fakat Apelles’in resimleri zamanın yıkımına yenik düştüğünden onların görselliğinden yoksun kalan Botticelli söz konusu yapıtlarını o resimlerden söz eden klasik yazarların anlatımlarını belleğinde canlandırarak oluşturmuş. Ressamın diğer yapıtlarına göre çok daha küçük boyutta (62X91cm) olan bu tablo, Floransa’da Uffizi Galerisi’nde sergileniyor.

Sandro Botticelli, Apelles’e Atılan İftira, 1445-1510

Söz konusu anlatımlara göre Apelles’e atılan iftira olayı Büyük İskender’in generallerinden Ptoleme’nin Krallığı döneminde yaşandığından Apelles’in Büyük İskender’in Asya seferinde Ptoleme ile birlikte ona eşlik ettiği ve İskender’in MÖ 323’de ölümünden sonra Mısır, Fenike ve Suriye’yi kapsayan bölgede hüküm süren Ptoleme’nin sarayında konuk olduğu anlaşılıyor.

Söz konusu iftiranın öyküsünü ve bu öyküyü alegorik bir anlatımla betimleyen Apelles’in resmine ilişkin izlenimlerini MS 2. yüzyılda yaşamış olan Samsatlı Lukianos “İftira Üstüne” başlıklı yazısında özetle şöyle anlatıyor:

“Birileri Ptoleme’nin kulağına Apelles’in, Tyre (Fenike’de bir kent) ayaklanmasını çıkaran vali Theodotos’un suç ortağı olduğunu fısıldamıştı. Oysa Apelles Tyre’yi hiç görmediği gibi Theodotos’u da tanımıyordu. Sadece onun Ptoleme tarafından Fenike’ye vali olarak atandığını biliyordu. Fakat bu gerçek Apelles’in konumunu ve mesleğindeki becerileri çekemeyen ressam Antiphilos’un ona iftira atmasına engel olmamıştı.

“Ptoleme yaltaklanmalarla beslenen basiretsiz bir adamdı. Kulağına gelenlere inandı, gerçek olup olmadıklarını araştırmadı. Oysa iftiracı sıradan bir ressamdı. Rakibi olarak gördüğü Apelles’i kıskanmış olabileceğini Ptoleme’nin düşünmesi gerekirdi. Bundan başka Apelles’in Tyre’ye gidip gitmediğini bile soruşturmadı. Kendisine karşı suç işleyen birini yakalamış olmanın ve bunu çevresine gözdağı vermek için kullanmanın boş heyecanıyla yetindi. Neyse ki iftiracı ressamın ahlaksızlığından tiksinen ve Apelles’e acıyan isyan tutuklularından biri Ptoleme’nin akıl edemediği şeyleri anlatınca Apelles idamın eşiğinden döndü.

“Söylentiye göre Ptoleme yaptığından utanmış ve Apelles’e para ve hediyeler vermiş. İftiracı ressamı da onun kölesi yapmış. Apelles başına gelen bu olaydan çok etkilenmiş ve İftira’dan öç almak için resmine yansıtmış onu.

“Resmin sağ tarafında (Detay A) Midas’ınki gibi uzun kulakları olan bir adam oturuyor. İki yanındaki kadınların Cehalet ve Kuşku oldukları kanısındayım. Adam soldan yaklaşan İftira’ya doğru uzatıyor elini. İftira çok güzel bir kadın olarak betimlenmiş. (Detay B). Kötücül bir tutku ve heyecan içinde olduğu belli oluyor. Sol elinde bir meşale var; sağ eliyle saçlarından çektiği bir genç (iftiraya uğramış kişi) suçsuz olduğuna tanıklık etmeleri için ellerini tanrılara doğru uzatmış, yakarıyor. İftira’ya yol gösteren çirkin görünümlü adamın Kıskançlık olduğu anlaşılıyor. İftira’nın eşlikçileri olan iki kadın onu daha güzel göstermek için son dokunuşları yapıyor gibiler. Rehberin bana verdiği bilgiye göre onların adı Hile ve Fesat. En soldaki iki kadın figüründen yıpranmış siyah yas giysileri içinde olanın adı sanırım Pişmanlık’tı. O kadın ağlamaklı bir tavırla arkadan gelen kadına utanç dolu bir bakışla bakarken onun yaklaşmasını bekliyor. (Detay C). Yolunu gözlediği o kişi Gerçek. Apelles kendisini ölümle yüz yüze getiren iftira olayını resmine böyle yansıtmış.”

Detay A
Detay B
Detay C

Botticelli’nin tablosu Lukianos’un anlatımına uygun görünüyor.

Apelles resmin en sağındaki, Ptoleme olduğu tahmin edilebilen adamı uzun kulaklarıyla ünlü kral Midas’a benzetirken Midas’ın iyi ezgiyi kötü ezgiden ayırt edememesi ile Ptoleme’nin gerçeği iftiradan ayırt edememesi arasında bir alegori kurmuş. Gerçek’i de çıplak betimleyerek onun örtünmeye  gereksinimi olmadığını vurgulamış.

Yararlanılan kaynaklar:
www.sandro-botticelli.com
www.en-wikipedia.org
Lucian of Samosata, Dialogues, On Calumny.

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir