Hepimiz çocukken Disney animasyonlarını izlemişizdir; bu animasyonları yetişkinlikte izlemeyi sevenlerimiz de var. Ne var ki aslında bu animasyonların orijinal olay örgüleri, masalların yalnızca sözlü ve yazılı olarak iletilebildiği eski zamanlara kadar uzanıyor. Bu nedenle popüler masal karakterlerinin görsel imgelerini yapmak yüzyıllar öncesine dayanıyor. Özellikle Rus sanatçıların halk efsanelerinden ve mitlerden aldıkları ilhamla 19. yüzyılın ortalarında ortaya koydukları eserler oldukça güzeldir. Viktor Vasnetsov’un (1848-1926) ve Mikhail Vrubel’in (1856-1910) sanat eserleri, Rus sanatında büyüleyici masal tasvirlerinin en dikkat çekici örnekleridir.
Çeviren: Betül Kap
Uyuyan Güzel
Uyuyan Güzel, gelmiş geçmiş en popüler masallardan biridir. Orijinal hikâye Orta Çağ Avrupası’nda ortaya çıkmıştır ve 16. doğum gününde uyuyakalmakla lanetlenen genç bir prensesin hikâyesini anlatır. Rus şair Vasily Zhukovsky, 1832’de bu masalın Uyuyan Tsarevna (The Sleeping Tsarevna) adlı Rusça versiyonunu yayınladı. Bu, Charles Perrault’un La Belle au Bois Dormant ve Grimm Kardeşler’in Dornröschen adlı kitaplarının çevirisiydi, ancak Rus geleneklerine ve kültürüne uyarlanmıştı. Zaten Tsarevna kelimesi çarın kızı veya karısı anlamına gelir.
Rus ressam Viktor Vasnetsov, Zhukovsky’nin Uyuyan Tsarevna’sından esinlenmiştir. Bu tabloda güzel Tsarevna’yı cömertçe işlenmiş, altın rengi bir Rus elbisesiyle bir yatakta yatarken görebilirsiniz. Uzun, koyu renkli örgüleriyle birlikte kolları da aşağı sarkmaktadır. Çevresinde de uykuya dalmış birçok insan yer alır. Ayrıca Tsarevna’nın yatağının yanında uykulu bir ayı ve bir tilki vardır. Arka plandaki ormanlar ve gül çalıları eski Çar’ın sarayını çevreler. Uyuyan Tsarevna’yı uyandıracak kahramanı beklerken ise üç yüz yıl geçmiştir.
Rus Masallarının Özellikleri
Bu arada bu masalın şair Puşkin tarafından yazılmış, Grimm Kardeşler’in Pamuk Prenses’ine yakın olan The Tale about Dead Tsarevna (Ölü Tsarevna’nın Masalı) adlı bir versiyonu daha vardır. Rus şairlerin bu masalları Avrupalı çağdaşlarından çalıp çalmadığını merak edebilirsiniz. Cevap olarak hem evet hem de hayır diyebiliriz.
1831 yazında Zhukovsky ve Puşkin zamanlarını St. Petersburg yakınlarındaki Tsarskoe Selo’da geçirdiler. Orada benzerine ender rastlanan bir tartışmaya girdiler: Kim bir masalı Rus tarzında daha iyi yazabilir?
Şairler böylelikle Rus kültürüründen bazı detaylar ekledikleri Avrupalı masallar yazdılar. Örneğin Pamuk Prenses masalının Rus versiyonunda Pamuk Prenses hikâyenin başında nişanlıdır. Ayrıca Tsarevna’nın kıskanç üvey annesinden kaçarak saklandığı evin efendileri yedi cüceler değil bogatyri adı verilen 12 şövalyedir. Evinde genç ve güzel bir prensesin varlığını öğrenen bir bogatyri, Tsarevna’ya içlerinden biriyle evlenmesini teklif eder. Ancak Tsarevna, nişanlısına olan sadakati nedeniyle hepsini reddeder ve bunun yerine bogatyrilerin “kız kardeşi” olur. Bu arada, prens Elisey (Tsarevna’nın sevgilisi) onu dünyanın her yerinde aramaktadır ve Güneş, Ay ve Rüzgârdan ona güzel bakiresinin yolunu göstermelerini ister.
Hikâyenin geri kalanında hiçbir değişiklik yapılmamıştır.
Kurbağa Prenses
Disney’in animasyonu Prenses ve Kurbağa (2009) bizi ABD’deki New Orleans’a götürüyor. Bu müzikal, izleyicileri neşeli danslar ve caz müziğiyle eğlendiriyor. Viktor Vasnetsov’un Kurbağa Tsarevna adlı tablosu da öyle! Sanatçı, Çar’ın sarayındaki balodan bir sahneyi tasvir eder. Tsarevna, elinde bir şalla saray müzisyenleri arasında dans ederken resmedilir. Kusursuz hareketleri canlı ve samimi görünmektedir. Şimdi kısaca Kurbağa Prensesi‘nin hikâyesini anlatalım.
Çar, üç oğlunun evlenmesini ister, bu yüzden gelin bulmalarına yardımcı olmak için bir test yapar. Çar, her Çareviç’e bir ok atmasını söyler ve Çar’ın kurallarına göre her Çareviç, okunun düştüğü yerde gelinini bulacaktır. En küçük oğlun okunu bir kurbağa alır.
Çareviç tiksinti ve pişmanlık duyarak kurbağa ile evlenir. Bu esnada Çar, gelininin yemek ve halı dokuma yeteneklerini test etmek ister. Şaşırtıcı bir şekilde kurbağa diğer gelinlerden çok daha beceriklidir ve Çar, en genç gelinle yüz yüze tanışmaktan heyecan duyar. Ivan’ın şaşkınlığıyla beraber güzel, neşeli ve zeki Bilge Vasilisa saraya girer. Kurbağanın aslında büyülü bir Tsarevna olduğu ve kurbağa bedeninde üç yıl geçirmek zorunda kaldığı ortaya çıkar. Ivan gizlice evlerine geri döner ve ateşte kurbağanın derisini yakar. Prensin bu sabırsızlığı ona pahalıya patlar ve Kurbağa Prenses serbest bırakılmak yerine tekrardan lanetlenerek kaybolur. Prens, prensesi bulmak ve kurtatmak için yollara düşer.
Alaaddin
Rus versiyonu Viktor Vasnetsov’un bir tuvalinde kendine yer edinen bir sonraki Disney karakteri ise Aladdin. Ancak masalın Rus versiyonunda ana kahraman, ağabeyleri tarafından ihmal edilen ve aptal olduğu söylenen Ivan Çareviç’tir. Bununla birlikte cesurluğu ve kibar kalbi, sihirli dünyadan yaratıklarla arkadaş olmasına yardımcı olur. Örneğin Ivan, güçlü cadı Baba Yaga’ya yardım eder, Baba Yaga da karşılığında ona uçan bir halı verir ve sihirli bir kuş olan, bir kafese kilitlenmiş Zhar Ptitsa’yı nerede bulacağını gösterir.
Bu hikâyeden ilham alan tablosundan kırk yıl sonra Vasnetsov, Uçan Halı’nın ikinci bir versiyonunu daha yaptı. Bu kez Ivan, sevgilisi Güzel Elena ile halıda uçmaktadır. Disney’in Alaaddin (1993) filminden bir sahneyi hatırlatıyor, değil mi? Sevgililer talihsizlikten havalanıp mutlu bir geleceğe doğru uçmaktadır. Pembe ve mor bulutlar onları çevreler ve tuvale romantik bir his verir.
Rus Masallarında Deniz Kızları
Deniz kızları ve mitolojik deniz canlıları hakkında pek çok masal vardır. En popüler olanı Danimarkalı yazar Hans Christian Andersen tarafından yazılmıştır. Disney, aşkı için su altı krallığını terk eden genç bir deniz kızı hakkındaki hikâyeyi görselleştirmiştir.
Şaşırtıcı bir şekilde, hikâyenin Rus versiyonunda Deniz Çarını eğlendirmek için vatanını terk eden genç müzisyen Sadko’nun hikayesi anlatılır. Müzisyenin yeteneğinden memnun olan Deniz Çarı, Sadko’nun bir gelin seçmesine izin verir. Rus sanatçı Ilya Repin, bu gelin seçiminden bir sahneyi resmeder. Süslü elbiselerdeki egzotik güzellikler Sadko’yu etkilemez; o, kenarda duran Chernavka’ya (esmer bir kız) bakmaktadır. Repin ayrıntılara ve ışığa dikkat etmiştir; kızlar arasında yüzen balıklar, deniz kabukları, denizyıldızları ve baloncuklar bizi adeta su altı krallığına sürükler. Deniz derinliğinin yumuşak ışıklandırması gelinleri aydınlatır.
Ukrayna’da Deniz Kızları
İlginç bir şekilde, Rus mitolojisinde denizkızlarının genellikle balık kuyruğu yoktur, ancak parmak arası zarları vardır. Denizkızları genelde mutsuz aşk nedeniyle boğularak intihar eden kızlardır. Rus ressam Ivan Kramskoy’un Deniz Kızları adlı tablosunda bir grup Ukraynalı deniz kızı görüyoruz. Ivan Kramskoy bu tabloda, Nikolai Gogol’un Mayıs Gecesi romanından ilham almıştır.
Eserde karaya çıkan denizkızları resmedilir. Ukrayna geleneğine göre denizkızları dünyamıza sadece Denizkızı haftasında dönebilir. Bu süre zarfında ölmeden önce yaşadıkları evlerini ziyaret ederler. Bu denizkızlarının aileleri, kızları için kıyafet ve yiyecek bırakırlar. Diğer insanlar kendilerini bu “istenmeyen misafirler”den korumak için evlerini sazlarla süslerler. Bu gelenek bugün hâlâ devam etmektedir.
Peki Slav ve Batılı denizkızları arasındaki farklar nelerdir? Rus denizkızları güzellik veya ses bakımından herhangi bir kadından üstün değillerdir. Tabloda denizkızlarının yüzleri aynı görünür çünkü onların güzellikleri ancak ayışığında belli olmaktadır.
Kuğu Prenses
Sevecenliği, saflığı ve gizemli oluşuyla Kuğu Prenses, Rus masallarının en öne çıkan karakteridir. Çaykovski’nin, Rus müzik ve bale sanatının başyapıtı olan Kuğu Gölü Balesi adlı eserini hepimiz biliriz. Rus şair Alexander Puşkin’in Çar Saltan Masalı (The Tale of Tsar Saltan) adlı eserinde Kuğu Prenses’i görebilirsiniz. Daha sonra Rus ressam Mikhail Vrubel, Kuğu Prenses adlı operada Kuğu rolünü canlandıran eşinden ilham alarak bu tabloyu yapmıştır.
Bu resimde gerçek bir Rus güzelliği görebilirsiniz: üzüntülü bir ifade veren ince koyu kaşlarla çerçevelenmiş, iri mavi gözlerle soluk bir yüz… Elbisenin kıvrımları kocaman kar beyazı kanatlarla aynı renk ve yapıdadır. Uzaklaşan ve izleyicilerine veda eden gizemli ve nahif Kuğu Prenses figürü, Çaykovski’nin The Dying Swan adlı eserini hatırlatır.
The Snow Maiden
Bildiğiniz üzere 2013 yılında Disney’in Karlar Ülkesi çizgi filmi, özellikle Let It Go şarkısı ile üzere dünyanın dört bir yanında çok beğenildi. Şaşırtıcı bir şekilde, Rus masallarında da bir Snow Maiden vardır. Bu karakter Moroz’un (buz) ve Vesna’nın (baharın) tek kızıdır. Babası Moroz ile ormanda yaşar ama hayali insanların arasında olmaktır.
Viktor Vasnetsov, Snow Maiden’ın babasının evinden kaçtığı anı resmetmiştir. Snow Maiden buz tutmuş ruhunu eritebilecek aşk ateşini bulmak ister ve bu yüzden tereddüt etmektedir. Yine de maceraya atılır ve aşkın ateşini ve yanıklarını keşfetmeye başlar.
Mulan
Kadın savaşçı imgesi birçok kültürde olduğu gibi Rus kültüründe de yaygındır. Rus masallarında kadın savaşçıya “polenitsa” veya “bogatyrsha” denir. En ünlüsü Vasilisa Mikulishna’dır.
Vasilisa Mikulishna, Ukrayna, Çernihiv’den bir soylu olan Stavr Godinovich’in karısıdır. Bir gün Kiev’deki Prens Vladimir’in sarayında verilen bir baloda Stavr, güzel ve güçlü karısı Vasilisa ile övünür. Kıskanç Vladimir, Stavr’ı hapseder ve Vasilisa’nın Kiev’e gelmesini emreder. Sadık arkadaşları genç polenitsayı tehlikeye karşı uyarır, o da kocasını kurtarmak için bir plan yapar. Tabloda erkek kıyafetleri giymiş Vasilisa’yı, Tatar büyükelçisi olarak görüyoruz.
Ancak Prens Vladimir’in yeğeni Zabava Putyatichna, karşısındakinin maskeli bir kadın olduğunu hemen anlar. Vladimir, erkek mi kadın mı olduğunu öğrenmek için bu konuğu test etmeye çalışır. Vasilisa onu kandırmayı başarır ve Zabava Putyatichna ile evlenmek ister. Düğün ziyafetinde Tatar büyükelçisi “müzisyenlerin kötü” olduğundan şikayet eder ve Stavr’ın kutlamaya katılmasını emreder. Daha sonra Vladimir’i Stavr’ı kendisine vermeye ikna eder ve sonunda herkese gerçek kimliğini gösterir. Vasilisa Mikulishna, kurnazlığı ve gücü ile düşmanlarını alt eder. Karı koca daha sonra Çernihiv’e geri döner ve sonsuza dek mutlu yaşarlar.
Okuduğum en ilginç içeriklerdendi. Disney hikayelerini seven biri olarak iştahla okudum ^-^
Yorumunuz için çok teşekkür ederim keyifle çevirdiğim bu yazıdan sizin de keyif almanıza çok sevindim ☺️