Yaygın olmasa da dizi ve filmlerde karakterler, dördüncü duvarı yıkmaktadırlar. Bu demek oluyor ki oyuncuları izleyiciden ayıran görünmez “duvar” yok sayılıp bizimle iletişim kuruluyor. Dördüncü duvar yıkımını ya filmin içinde olduklarının bilinciyle iç seslerini dışarı vurarak yapıyorlar ya da kameraya (dolayısıyla izleyiciye) bakış atarak yapıyorlar. Dördüncü duvarın ne olduğundan ve ilk nasıl ortaya çıktığından kısaca bahsettikten sonra dördüncü duvarın yıkıldığı yapımlara göz atacağız. Hazırsanız başlayalım!
Dördüncü Duvar Nedir?
Oyuncuları izleyiciden ayırmada bir bariyer niteliği gören dördüncü duvar dediğimiz bu olgu, hayalî bir duvardır. Oyuncular bu duvarın ardındakileri, yani seyircileri, göremezler. Ancak bu her zaman böyle değildir. Bazı yapımlar, vermek istedikleri hissiyatı karşıdaki izler kitleye daha etkili yansıtmak için bu duvarı yıkmaya kalkışırlar. Dördüncü duvar sayesinde izleyici, hikâyeye dâhil olmadan bir sanat eserini tecrübe edebilir, seyirci kalabilir. Dördüncü duvar olgusu, sanat dallarının çoğu alanında karşımıza çıkmaktadır. Örneğin bir resim için, eğer sanatçı tabloyu çerçevelememiş ise dördüncü duvarı yıkarak bizi resme dahil etmek istediği anlamını çıkarabiliriz. Kurgudaki bu duvarı kaldırmak günümüz eserlerinde ise popüler bir hâle gelmeye başladı. Özellikle tiyatro ve sinema eserlerinde sıklıkla yaşanan bu duruma “dördüncü duvarı yıkmak” deniliyor. [¹]
Peki, dördüncü duvarı “yıkmak” ne demektir?
Herhangi bir kurgusal yapıtta dördüncü duvar illüzyonunun bozularak sahnedekilerin seyirci ve kurmacadan haberdar olduğu hissinin yaratılmasını dördüncü duvarı yıkma tekniği olarak adlandırıyoruz. Oyuncuların seyirciyle doğrudan göz teması kurması, bir kurgunun içinde olduklarını belli etmeleri, seyircinin varlığına değinmeleri veya seyirciyle konuşmaları, dördüncü duvarı yıkma tekniklerine verilebilecek örneklerdendir. Şimdi diziler üzerinden bu örneklere bakalım.
House of Cards (2013-2018)
House of Cards‘ta Frank Underwood bizi, doğrudan hitap ettiği aldatma dünyasına götürüyor. Frank’in dördüncü duvarı yıkması, Frank karakterini son derece çekici kılmak için akıllıca bir numara. Bunun yanı sıra Claire’in kameraya doğru ilk kez konuşması ve seyircinin orada olduğunu her zaman bildiğini ortaya koyması televizyon tarihinin en çarpıcı anlarından biriydi.
Fleabag (2016-2019)
Dizide kameraya bakıp kamerayla konuşan tek kişinin Fleabag olmadığını deneyimlediğimiz o an hepimiz şaşkına dönmüş olabiliriz. “Ahh!” Hot Priest kameraya bakıyor:
Buffy the Vampire Slayer (1997-2003)
Buffy, “Once More with Feeling” bölümünde kameraya bakarak dördüncü duvarı kırdı ve bunu herkesi (izleyicileri de) şarkıya eşlik etmeye teşvik ederek yaptı.
Phineas and Ferb (2007-2015)
Monogram, Candace ve prensesin birbirine benzediğinden bahsediyor ve Carl, “Eh, bu bir çizgi film efendim.” diyor ve Monogram onu dördüncü duvarı kırdığı için cezalandırıyor.
Ayrıca Dr. Doofenshmirtz “Bu bir sit-com değil Perry the Platypus, bu gerçek hayat.” dediği anda ikilinin dönüp kameraya bakmasıyla dördüncü duvarı yıktıklarını görüyoruz:
The Fresh Prince of Bel-Air (1990-1996)
Will kameraya bakar, neden tavanları olmadığını sorar ve ardından kamera stüdyo ışıklarını gösterir:
Mr. Iglesias (2019-2020)
Mr. Iglesias‘ta Carlos, kameraya doğru oyuncunun The Office‘teki rolüne atıfta bulunuyor:
Community (2009-2015)
Bu, Abed’in ilk dördüncü duvarı yıkışı değildi. Dizi içerisinde birçok kez bir televizyon dizisinin içinde olduklarına atıfta bulunmuştur.
Arrested Development (2003-2019)
Gösteri, iptalle karşı karşıyayken karakterler pek de ince olmayan bir şekilde buna atıfta bulunmuştu ve ardından anlatıcı tam olarak seyirciden arkadaşlarına gösteri hakkında bilgi vermelerini istedi:
Skins (2007-2013)
Effy, Skins‘te 2. sezonun sonunda ikonik gülümsemesiyle bir sonraki sezonun geleceğine gönderme yaptı. Ve Rich, 6. sezonun sonunda kameraya “Güle güle” diye fısıldayarak gösterinin o an sona erdiğinin sinyalini verdi.
Angel (1999-2004)
Angel asla Darla ile birlikte olmayacağını söyledikten hemen sonra kameraya attığı bakışla bu söylediğinin doğru olmadığını belirtiyor, sırrını bildiğimizi biliyor.
Supernatural (2005-2020)
Supernatural‘da yıkılan dördüncü duvar durumlarından biri Dean ve Sam’in Supernatural’ın filme alındığı bir evrene gittiklerinde gerçekleşmişti.
Saved By The Bell (1989-1992)
Saved by the Bell, dördüncü duvarı yıkmada bilinen en iyi televizyon programlarından biridir. Zack Morris, hayatının duraklatma düğmesine basma yeteneğine sahipti. Kameraya gidip neler olduğunu tam olarak açıklayabilmek için zaman akışını durdurabiliyordu. O zamanlar bu durum kesinlikle benzersiz ve farklıydı, izleyicilere Bayside Lisesi’ndeki son haberleri verebiliyordu. Diziyi izlerken Zack’in bazı anları bozması gösteriyi gerçekten çok daha eğlenceli hâle getirdi.
Secret Diary Of A Call Girl (2007-2011)
Bu fantastik gösterinin başlarında, Billie Piper’ın canlandırdığı Belle, sadece kendi bakış açısından bir fahişe olarak nasıl ve neden çalıştığına dair açıklamalar yaparak gösteriyi anlatıyor gibi gözüküyordu ta ki dönüp doğrudan kameraya konuşana kadar. Buradan sonra oyunun kurallarını tamamen değiştiriyor. Bu, ekranda ne olursa olsun, kontrolün gerçekten Belle’de olduğu gerçeğini göstermeye yardımcı oldu.
Classic Doctor Who (1963-1989)
Evet, doğru okudunuz! Zaman Lordu bile arada sırada doğrudan izleyicilerine hitap etmeyi sever. Bu, her bölümde yapılan bir şey değildir ve bunun yapılması oldukça nadir olabilir, ancak geçmişte birkaç Doktor doğrudan kameraya konuşmuştur.
Fuller House (2016-2020)
Popüler televizyon programlarının yeniden çekmek hiç kolay değildir ancak Fuller House bu işin üstesinde başarıyla gelmiştir. Dizinin Netflix’te bu kadar popüler olmasının sebeplerinden biri yayınlandığı süre boyunca çok kez dördüncü duvarı yıkmış olmasıdır.
Moonlighting (1985–1989)
Moonlighting, 1980’lerin çok popüler bir suç komedisiydi. Dördüncü duvarı genellikle kendi yararına kullanan, başından sonuna kadar eğlenceli bir şekilde onunla oynayan bir gösteriydi.
Ancak en unutulmaz an, karakterlerin Moonlighting‘in gerçekten iptal edildiğini keşfettiği son bölümdeydi. Ana karakterler yapımcıyla yüzleşirken diğer yandan setin personel tarafından indirildiğini ve gösterinin şimdiye kadarki en dördüncü duvar yıkma sahnesiyle programın sona erdiğini gösteriyor.
The Emperor’s New Groove (2000)
Şaşkın İmparator serisinde Kuzco karakteri devamlı olarak dördüncü duvarı kırarak, serinin kendisi hakkında olduğu veya nasıl da mükemmel bir karakter olduğu ile ilgili araya bilgiler sıkıştırıp durmaktadır.
Bir sonraki yazımızda dördüncü duvarın yıkıldığı filmlerden bahsedeceğiz.
