Xi’an Ulu Cami (Çince: 西安 大 清真寺; pinyin: Xī Ān Dà Qīng Zhēn Sì), ilk olarak 742 yılında inşa edilmiştir. Büyük bir Budist tapınağını andıran bu yapı, aslında Çin’deki en büyük camidir. Genellikle cami yapılarında kullanılan İslam mimarisinin hat sanatı, yapının iç ve dış cephelerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Hat sanatında kullanılan yazılar Kuran’a inanan insanlar için belirli mesajları vurgulamak adına özellikle Kuran’da bulunan ayetlerden seçilmiştir. Bu mimari yapı, Yaratıcı’nın sözünün doğrudan iletilmesi için yapılmıştır. Bina görsel olarak ”Rabbin sözü” şeklinde tanımlanabilir. Bu yazımızda sizleri Xi’an Cami‘yi, mimarisini ve taşıdığı anlamları aktaracağız.
Xi’an Ulu Cami, Çin’de bulunmaktadır ve Ming Hanedanlığı’nın yönetiminin (Büyük Ming İmparatorluğu) başlarında inşa edilmiştir. Bu cami, Çin’de inşa edilen en eski camidir ve Müslüman Çin topluluğunun kültürel ihtiyaçlarına karşılık inşa edilmiştir. Çin’de günümüzde yaklaşık olarak 50.000 Hui Müslüman nüfusu ve toplam yedi cami bulunduruyor. Bu camilerin en büyüğü olan Xi’an Cami, Arap geleneğinin seçici bir özelliği olan hat sanatı yönünü benimsemiştir bu yüzden hat sanatı yapının dış cephesi, mescidi, avlusu, abdesthanesi, minberi ve mihrabı gibi birçok bölümünde kullanılmıştır. Mimari olarak yapı İslam yerine geleneksel Çin tarzında inşa edilmiştir, kubbesi yoktur ve alışılmışın dışında olarak pagoda benzeri bir minareye sahiptir.
Çin Komünist Partisi’nin yükselişinin ardından Ulu Cami hiçe sayılarak çelik fabrikasına dönüştürülmüştür. Bu aşağılama 1956 yılına kadar sürmüş fakat 1982’de Ulu Cami UNESCO İslam Mirası Listesi’ne yazılmıştır. Ulu Cami, Xi’an antik kentindeki en dikkate değer turistik yerlerden biri olarak dururken aynı zamanda yerel Hui Müslümanları için bir ibadet yeri olarak saygı görmeye devam etmektedir.
Çin Arapçası, Çin İslam Mimarisinde yaygın olarak kullanılan bir hat biçimidir. Bu yazı biçimi , Xi’an Ulu Cami içinin tavanın altında bulunan ahşap bir levhada bulunur. Yazıtın konumu önemli bir unsurdur çünkü yazıtta Rabbin nitelikleri yazılıdır. Caminin ibadethane kısmının iç duvarları boyunca büyük ahşap paneller üzerine 1. sureden 114. sureye kadar tüm sureler Çin Arapçası ile oyulmuştur. Sureler Kuran’da da olduğu gibi birbirinden ayrılmadan, kesintisiz bir şekilde yazılmıştır ve bu yazıtlar Çin İslam sanatının başyapıtı olarak görülmektedir. Yapının merkezindeki ahşap kolonlarda siyah taban üstünde altın renkle vurgulanmış ve beyitler şeklinde yazılmış yazıtlar bulunmaktadır. Bu kolonlarda, İslam inancına göre şehadet olarak adlandırılan “Şahitlik ederim ki Allahtan başka ilah yoktur ve yine şahitlik ederim ki Muhammed O’nun kulu ve resulüdür.” cümlesiyle beraber Allah’ın 99 ismi yazılmaktadır.
Mihrap cami mimarisinin önemli bir parçasıdır, çünkü ibadet edenler dualar ile yüz yüze gelir ayrıca mihrap kıble belirleyicidir. Xi’an Ulu Cami’nin mihrap duvarının çerçevesi, iç mekâna benzer ahşap oymalara sahiptir. Duvarlar, hat ve çiçek motifleri kullanarak oyulmuştur. Nişin iç kısmı ahşap parçalarla ikiye bölünmüştür. Üst kısımda çeşitli şekillerde üçgen motifleri vardır, alt kısma indikçe bu üçgen motifler alt kısımda bulunan çiçek motiflerinden biri olan nilüfer ile buluşur. Bu motiflerin arasında kaligrafi ile yazılmış bir cümle bulunmaktadır: “Allah affedicidir, bağışlayıcıdır.” Mihrabın tepesinde ise yine kaligrafi ile tövbe anlamına gelen Tevbe suresi yazılıdır. Bu dualar ve yazılar mihraba stratejik olarak yerleştirilmiştir, böylece dua edenler yazıları okuyup tövbe edebilir.
Caminin içinde olduğu gibi dış duvarlarında da oyulmuş yazıtlar bulunmaktadır. Mükemmel bir manzaraya sahip olan bu bahçede dinlenmek için tasarlanmış banklar mevcuttur. Bahçe duvarında bulunan yazıtlar Kuran ayetleri; ibadet edenin Allah’ı hatırlaması, caminin rolü, İslam’ın şartları, iyilik, arınma ve Allah korkusu gibi dinî bilgilerden bahsetmektedir.
Bahçe duvarlarında bulunan birkaç yazıt ve anlamları
Çevirisi:
⇒ “Muhakkak ki iyilik edenlere Allah’ın rahmeti çok yakındır.” – A’raf suresi 56. ayet
⇒ “Allah esenlik yurdu (cennete) davet eder ve dilediğini dosdoğru yola iletir.” – Yunus suresi 25. ayet
⇒ “Muhakkak ki iyilik edenlere Allah’ın rahmeti çok yakındır.” – A’raf suresi 56. ayet
⇒ “Allah’a secde edin ve O’na kulluk edin.” – Necm suresi 62. ayet
⇒ Merhamet Kapısı
⇒ Şefkat Kapısı
⇒ Allahım, dinin selameti için sana sığınıyoruz
Xi’an Ulu Cami, kaligrafinin ibadet edenlere ulaştırılan görsel mesajlar yaratmasının sağlam bir örneğidir. Yazıtlarda bulunan ayetler bulundukları bölgeye göre özellikle seçilmiş ve caminin içerisinde dengeli yerleştirilmiştir. Xi’an Cami’in en önemli özelliklerinden biri bu yazıtlardır.
