Son otuz yıl içerisinde Alzheimer hakkında bildiklerimizde etkileyici bir gelişme görülmüştür. İki proteinin sorumlu olduğu düşünülmektedir: Amiloid ve tau. En yaygın olarak kabul edilen teori beyindeki kritik seviyedeki amiloidin daha toksik olan tau proteini artırımını tetiklemesidir. Bu, demansın (bunama) düzeltilebileceğini ve hatta önlenip önlenemeyeceğini görmek için amiloid ve tau proteinini ortadan kaldıran birçok ilaç ve aşı deneme çalışmasına sebep olmuştur. Ne yazık ki sonuçlar hayal kırıklığına uğratmıştır.
Çeviren: Simge Şahin
Demans hastalarındaki bütün çalışmalar amiloidin kendisi etkilenmiş olsa bile ilerleme göstermede başarısız olmuştur. Fakat öne çıkan bir vakada hastalara verilen bir aşının, derin demanstan ölen insanların beynini yine de amiloidden temizlediği gösterilmiştir.
Aynı dönemde genetik bir mutasyon nedeniyle durumu geliştirilmeye yöneltilen kişilerde yapılan çalışmalar, demansa yol açan değişikliklerin herhangi bir semptomdan 25 yıl öncesine kadar başlayabildiğini açıklamıştır. Demansa bir çare bulma girişimlerinin başarısız olmasının nedeni, ilaç çalışmalarındaki hastaların hastalık sürecinde çok geç tedavi edilmesi olabilir.
Bu yeni düşünce, yeni tedavilerin mümkün olduğu kadar erken test edilmesine yol açmıştır. Örneğin amiloidin beyinde geniş alana yayılmış bir evresinde fakat demansın başka belirtisi olmayan durumlarda yani klinik öncesi demansta test edilmeye başlanmıştır. Bu çalışmalarda, kişinin kritik seviyede amiloide sahip olduğunu doğrulamak için omurilikten su alma ve pozitron emisyon tomografisi gibi metotlar kullanılmaktadır. Fakat daha şimdiden bu çok erken evrede, beyin dokusu kaybı gibi potansiyel geridönülmez hasar görüldüğüne dair kanıtlar vardır.
Araştırmacılar daha ileriye gitmiş ve daha kritik seviyede amiloide ulaşmamış fakat proteini hızlanmış bir oranda biriktiren insanlarda zihinsel yetenek değişimi gibi demasla alakalı beyin değişikliklerinin erken belirtilerini gösterdiğini kanıtlamıştır.
Hızlı Protein Biriktirici
Araştırma ekibi sağlıklı yaşlanan yetişkinler arasında ”hızlı protein biriktiren kişiler” gibi bir grup tespit edilip edilemeyeceğini bilmek istediler. Bunun anlamı, bu insanların herhangi bir hasar oluşmadan önce demans sürecine engel olan ilaçtan en çok yarar sağlayan kişiler olacaklarıdır.
Bunu yapmak için on yıllardır tekrarlanan omirilikten su alma ve amiloid beyin taramaları yapılarak toplanılan iki ABD çalışmasına erişim sağladılar. Bazı insanların amiloid veya tau proteinin ya da her ikisini artırma gidişatının özellikle agresif olduğunu ispat edebildiler. Önemli olarak 50’lerin sonundaki katılımcalarda birikme aniden arttığında bir ”ortaya çıkma” ânı görülmüştür.
İnsanları demansa (APOE geninin E4 versiyonu) yatkın hale getirdiği bilinen bir genetik değişkene sahip olmak, bir APOE E4 gen versiyonu olmayanlarla karşılaştırıldığında, kişinin agresif protein birikimi yolunda olması ve beş yıl önce “ortaya çıkma” ânına sahip olma ihtimalini daha da arttırmıştır.
”Ortaya çıkma” ânının amiloid ve tau proteini için de tahminen aynı yaşta meydana geldiği sonucuna ulaştılar. Bu, demansa yol çan basamaklandırmayı başlatmak için ”amiloid ile dolu bir beynin” gerekli olduğu teorisine ters düşmektedir. Bunun yerine, demansa yol açan süreç eş zamanlı çalışmaktadır.
Ayrıca çalışmalar on yıllardır sürerken bir miktar insanın hafıza problemleri bu sırada artmıştır. Ek olarak araştırmacılar amiloid ve tau proteinini hızlıca biriktiren bir kişiye ilerleyen yıllarda büyük bir olasılıkla demans teşhisi konulacağını ortaya çıkarmış oldular.
Giyilebilir Cihazlar
Bu çalışma, hızlı gelişen demans yolunda olan insanları tespit etme teknolojimizin olduğunu göstermektedir. Yine de bu insanları tekrar tekrar omirilikten su alarak taramak pratik olmayacaktır. Bunun yerine, bu hızlı yol grubuna ait olan insanları tahmin etmek için ucuz ve tahmmül etmesi kolay olan metotlar bulmamız gerekir.
Demans çalışmalarında (beyin taramaları, klinik hafıza testleri) uygulanan testlerin genellikle bu yönde faydalı olmadığı anlaşılmıştır. Beyinlerimizin daha en başından beri günden güne işlevindeki çok küçük değişiklikleri gösteren bütün değişik test gruplarına ihtiyacımız vardır. Bunun örnekleri uyku kalitesindeki hemen göze çarpmayan sıkıntıları veya gidişatı gösteren giyilebilir cihazlar olabilir. Zamanla dijital teknolojiyi kullanışımızda ne kadar iyi gittiğimizi izleyen uygulamalar (örneğin mesajlaşırken doğru kelimeyi ne kadar hızlı bulmamız), beyinleri zorlanan insanları da işaret edebilir.
